100. yıla özel yapılan madeni 5 lira neyi simgeliyor? 8 köşeli yıldız nedir?

Hazine ve Maliye Bakanlığı‘nın Cumhuriyetin 100. Yılı Anısına 5 TL Değerindeki Madeni Hatıra Paraların Çıkarılmasına İlişkin Tebliğ’i, Resmi Gazete’de yayımlandı.

Yayımlanan kararla, 28 Mayıs 1970 tarihli ve 1264 sayılı Madeni Ufaklık ve Hatıra Para Bastırılması Hakkında Kanun uyarınca, bakanlığa bağlı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından Cumhuriyetin 100. yılı anısına 100 milyon adet ile sınırlı 5 TL değerindeki madeni hatıra paraların basıldığı ve tedavüle verildiği aktarıldı.

100. YILA ÖZEL YAPILAN MADENİ 5 LİRA NEYİ SİMGELİYOR?

100. yıl temalı “5 Türk lirası” tedavül hatıra paranın iç göbeğinde “Türkiye Yüzyılı” logosu kullanıldı. Logonun üzerinde “5” ibaresi, alt kısmında ise “Türk lirası” ibaresi bulunuyor. Dış halkada sekiz köşeli “Selçuklu yıldızı” motifi ve bu motifin dış hatlarının tekrarı kullanılarak derinlik kazandırıldı.

Dış halkadaki Selçuklu yıldızının solunda “?”, sağında ise “TC” sembolleri güvenlik unsuru olarak yer aldı. Altta ise basım yılı “2023” tarihi yer aldı. Ay ve yıldız dış halka ve göbeğin kesiştiği yere gelecek şekilde konumlandırıldı. Paranın ağırlığı 8,25 gram, çapı ise 28,15 milimetre olarak basıldı.

SEKİZ KÖŞELİ YILDIZ NE ANLAMA GELİYOR?

Sekiz köşeli yıldız; Selçuklu yıldızı olarak da bilinir, sekiz köşeli yıldız iki karenin çaprazşekilde üst üste gelmesinden meydana gelir. Bu kareler Tanrının yer ve gök güçlerine, yani dört köşe-sekiz bucağa, hâkim olmasını sembolize etmektedir.

Çin’de gök bir kubbe, yeryüzü ise denizler içinde yüzen dört veya sekiz köşeli bir düzlük sanılıyordu. Dört yön ve merkezdeki dağlar göksel kubbeyi taşımaktaydı. Gök kubbe; Kutup yıldızı (gök tanrısının sarayı) merkezde, dördü ana yönlerde ve diğer dördü ara yönlerde olmak üzere, dokuz saraya bölünmüş sayılmaktaydı. Bir Uygur metninde ise, kâinat otağ şeklinde düşünülüp, otağın ortasındaki ağaç sütuna benzeyen, fakat sekiz köseli oluşuyla dört ana yön ve dört ara yön kavramına da işaret eden, yiti crdinilig (yedi cevherli) bir sıruh’un (sırık, sütun) sular üstündeki yeryüzünü desteklediği ifade ediliyordu. Kâinatın ekseni sekiz köşeli sütun Hint kozmolojisinin eski bir düşüncesiydi.

Geleneksel İslam inancına göre, yedi cehenneme karşılık sekiz cennet vardır. Bir kısmı minyatürlü, heşt behist(sekiz cennet) isimli kitaplar da bundan ortaya çıkmıştır. Türk ve İslam bahçe düzenlemelerinde bahçelerin dört ya da sekiz katlı ya da bölümlü olması da cennet kavramına atıfta bulunur. Oysa bu sekiz cennet insanın iyi huylar edinmesiyle kazanılmaktadır. Bu huyları edinenler sekiz mertebeyi kazanarak Cennet kazanmaktadır. “İslamiyet sekiz esasa dayanır. Bunlara ‘sekiz cennet kapısı’ denir. Ayrıca divanlarda ‘sekiz uçmak’ diye de anılır; 1.Merhamet ve şefkat, 2.Doğruluk, 3.Sadakat, 4.Cömertlik, 5.Sabretmek, 6.Sır Tutmak, 7. Fakru ve acizliği bilmek, 8.Rabbine şükretmek. İşte bu huylar olmadan dünya ve ahirette huzur, mutluluk ve cennet olmaz” 

Mimaride Buhara, Özkent, Semerkant gibi şehirlerin anıtlarında kullanılan belirli teknik ve motifler özellikle Karahanlılar aracılığıyla İran’a sonra da Anadolu’ya geçmiştir. Günümüzde de kullanılmaktadır. Türkmenistan, Kazakistan ve Azerbaycan’da mimari eserlerde sekiz köşeli yıldız ve dört köşeli şekillerden oluşan kompozisyonlar işlenmiştir. Birkaç örnek verecek olursak; Ahmet Yesevi Türbesi’nde, Beyşehir Kubad Abad Sarayı çinilerinde, Konya Alâeddin (Kılıç Aslan) Köşkü çinilerinde, Sivas’ta Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi ile Gök Medrese taç kapısının sağında ve solunda, sekiz köşeli yıldız ile dört köşeli motifler kullanılmıştır. Osmanlı dönemi eserlerinde de bu yıldızlı bezemeler taş, ahşap vb. eserlerde yer almıştır. Ayrıca Türk tarihindeki devletlerin sikkelerinde, ak ve al sancak-bayraklarında da daima hilal ve altı, sekiz ve on altı şualı-köşeli yıldızlar yer almıştır. Üçüncü Selim döneminde sekiz şualı-köşeli yıldız olması karara bağlanmıştır. Özellikle donanma ve beylik gemilerin sancaklarında üç hilal veya tek hilal ortasında sekiz şualı-köşeli yıldız yer alıyordu. Bayraklarda yıldızların beş şualı-köşeliye dönüşmesi Padişah Abdülmecid zamanına rastlar.

100. YIL HATIRA PARASI NASIL ALINIR?

Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin 100.Yılına Özel Hatıra Para basıldı.

100. Yıl hatıra paramızın ön yüzünde sırasıyla dairesel olarak; Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından bu güne kadar görev yapan 12 Cumhurbaşkanımızın rölyefleri ile birlikte “Türkiye Cumhuriyeti’nin Yüzüncü Yılı” ve ‘’Türkiye Yüzyılı’’ logoları kullanılmıştır.

Paranın diğer yüzünde; fon olarak geometrik dokuyla çalışılmış Atatürk rölyefi bulunmaktadır. Ön planda ise tekrarlı şekilde ‘’100’’ sayıları ve “Türkiye Cumhuriyeti’nin Yüzüncü Yılı’’ logosu vardır. Bu ‘’100’’ sayıları içinde Cumhuriyetimizin ilanından günümüze kadar her alanda yapılan yeniliklerin bir kaçına vurgu yapılmıştır: Savunma sanayimizin ülkemize kattığı “Hürkuş” ve “Hürjet”; ulaştırma alanımızda “Yüksek Hızlı Tren”, “TOGG” ve “1915 Çanakkale Köprüsü’’; İslamiyetin simgesi “Çamlıca Camii’’; geçmişten günümüzdeki tarımsal yeniliklerimizi anlatan “Traktör kullanan Atatürk” ve günümüz modern tarımını anlatan “biçer döver”; Cumhuriyet devrimleriyle kadınlarımıza tanınan “Seçme ve seçilme hakkı” ve “kadınlarımızın spordaki başarısı”; Cumhuriyet’in kuruluşunda rol alan “Türk milleti” ve Cumhuriyetimizin ve demokrasinin savunulmasına sembol olmuş “Bayrak tutan Türk Milletimiz”in olduğu rölyef; bilim insanlarımızdan “Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu” ve “Prof. Dr. Aziz Sancar” rölyefleri kullanılmıştır. Ayrıca kırmızı mine ile çalışılmış “Türkiye Cumhuriyeti’nin Yüzüncü Yılı” logosu kullanılmıştır.

Basılan hatıra paralar 30 Ekim 2023 tarihinden itibaren Darphane E-Mağaza web sitesinden ya da Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü Beşiktaş mağazasından temin edilebilir.